Toetsbekwaamheid verankerd in hoger beroepsonderwijs

Met het project Je Ogen Uitkijken zijn de laatste belangrijke stappen gezet om kennis over en aandacht voor voortdurende toetsbekwaamheid in het hbo te verankeren. De uitkomsten van het project Je Ogen Uitkijken kunnen docenten en hogescholen helpen blijvend invulling te geven aan toetsbekwaamheid in hun organisatie. ‘De grote winst is dat toetsing geen bijzaak meer is, zoals in het verleden. Binnen het hoger beroepsonderwijs kijkt men nu fundamenteel anders naar toetsing, als een belangrijke bekwaamheid van elke hbo-docent’, zegt Roeland Smits, beleidsadviseur van de Vereniging Hogescholen, terugkijkend op een periode van ruim tien jaar.

Met het project Je Ogen Uitkijken wordt een punt gezet achter een proces van bewustwording, onderzoek en ontwikkeling van de kwaliteit van toetsing in het hbo. Dat begon in 2010 met onrust over de kwaliteit van de examens in het hbo en de dreiging van mogelijk landelijke examens voor het hbo. De commissie Vreemde Ogen Dwingen kwam vervolgens met voorstellen voor verbeteringen, waaronder de mogelijkheid een basiskwalificatie examinering (BKE) in te stellen voor hbo-docenten en het advies om meer gezamenlijk op te trekken in het ontwerpen en evalueren van het afstuderen. Dit leidde tot de Basis- en Seniorkwalificatie Examinering (BKE/SKE) en het Protocol Afstuderen.

Om de samenwerking tussen hogescholen en docenten op gang te brengen en te ondersteunen, richtten Liesbeth Baartman en Tamara van Schilt-Mol negen jaar geleden het landelijke netwerk BKE en SKE op, dat ruim vijf jaar geleden werd omgedoopt tot het Netwerk Toetsbekwaamheid. Liesbeth Baartman is lector Toetsing en beoordeling in beroepsonderwijs bij de Hogeschool Utrecht (HU). Tamara van Schilt-Mol is Lector Eigentijds Beoordelen en Beslissen aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Bij het netwerk BKE en SKE zijn vrijwel alle hogescholen en universiteiten aangesloten. Op de teamsomgeving van het netwerk delen ruim achthonderd hbo-docenten en deskundigen vragen en ervaringen op het gebied van toetsbekwaamheid.

‘Docenten in het hbo hebben meestal geen lerarenopleiding gevolgd, ze komen uit de beroepspraktijk’, verklaart Liesbeth Baartman. ‘Bovendien heeft elke hogeschool zijn eigen context, waardoor opleidingen anders zijn ingericht. Vandaar dat een landelijk examen niet werkt. Door ervaringen uit te wisselen, kun je natuurlijk wel van elkaar leren’

Uit het rapport Zienderogen Vooruit (2017) bleek dat de kwaliteit van toetsing in het hbo aanzienlijk is verbeterd. ‘Een aantal zaken is inmiddels verankerd in de wet, zoals het inschakelen van externen bij toetsen’, blikt Roeland Smits terug. ‘Een paar dingen moesten sterker worden verankerd, het BKE en SKE-netwerk en het gezamenlijk protocol Beoordeling Eindwerkstukken.’ Die opdracht vormde de basis voor het project Je Ogen Uitkijken.

Duidelijk is dat toetsbekwaam blijven een continu ontwikkelingsproces is voor docenten, zo benadrukt het project Je Ogen Uitkijken. In samenwerking met docenten van alle hogescholen in Nederland zijn de landelijke leeruitkomsten van de BKE en SKE aangepast aan actuele ontwikkelingen in wetenschap en praktijk. Liesbeth Baartman: ‘Daarbij gaat het bijvoorbeeld om het belang van feedback. De laatste jaren is er meer aandacht voor de lerende functie van toetsing. Een toets is er niet alleen om een leerperiode af te ronden, maar ook om tussentijds te monitoren of de student op de goede weg is. Dat kan worden bijgestuurd door feedback van docenten, medestudenten en/of mensen uit de praktijk.’

‘Docenten in het hbo hebben meestal geen lerarenopleiding gevolgd, ze komen uit de beroepspraktijk’, verklaart Liesbeth Baartman. ‘Bovendien heeft elke hogeschool zijn eigen context, waardoor opleidingen anders zijn ingericht. Vandaar dat een landelijk examen niet werkt. Door ervaringen uit te wisselen, kun je natuurlijk wel van elkaar leren’

In het project Je Ogen Uitkijken is ook gewerkt aan mogelijkheden om het Protocol Afstuderen beter te benutten. ‘Het Protocol Afstuderen is een kijkkader dat je kunt gebruiken om een afstudeerprogramma te ontwikkelen of te evalueren. In plaats van centrale examinering vormt het een gemeenschappelijk kijkkader.’ Veel opleidingen vonden het lastig om het protocol te vertalen naar hun eigen praktijk. Daar zijn allerlei tools, handvatten en filmpjes voor ontwikkeld, die te vinden zijn op de website www.toetsbekwaamheid.nl  

‘Het project Je Ogen Uitkijken is ten einde, maar het netwerk Toetsbekwaamheid h(b)o moet doorgaan, zodat de aandacht voor toetsbekwaamheid duurzaam wordt verankerend op alle hogescholen’, zegt Liesbeth Baartman. Dat gebeurt via de netwerkvertegenwoordigers op elke hogeschool. Voor hen worden bijeenkomsten georganiseerd waarop kennis en ervaringen worden gedeeld en waar actuele vraagstukken worden besproken. En twee keer per jaar, in oktober en maart, wordt de Week van de Toetsbekwaamheid gehouden met gratis online workshops voor en door docenten. Liesbeth Baartman: ‘Daar deden de afgelopen keren zo’n negenhonderd docenten aan mee.’

Het plan is om vanaf 2023 ook jaarlijks met de drie toetsingslectoraten van de HAN, Hogeschool Utrecht en Fontys Hogescholen de Dag van de Toetsing te organiseren, een conferentie ter inspiratie en kennisdeling.

‘Het is mooi dat deze drie lectoraten samenwerken, waardoor we borgen dat nieuwe kennis wordt ingebracht in het netwerk’, zegt Tamara van Schilt-Mol. Ze benadrukt dat het belangrijk is dat docenten tijd vrij blijven maken voor de professionele dialoog over toetsbekwaamheid. Wij geven een impuls om daarover het gesprek aan te gaan. Daar begint het mee.’

Toetsing in het hbo is meer geprofessionaliseerd, stelt Roeland Smits vast. ‘Dat is goed opgepakt door de hogescholen zelf. Ze worden ondersteund door onderzoekers en andere deskundigen. Door samenwerking via het netwerk en tussen de hogescholen wordt kennis over toetsing verspreid. Het wetenschappelijke discours over de vraag Wat betekent goede toetsing? wordt nu op een goede manier gevoerd en dat moet zo blijven.’

Kijk op: https://toetsbekwaamheid.nl/afsluitend-congres-project-je-ogen-uitkijken/)