1 op 3 Nederlanders vindt zorg te ingewikkeld

Zorgverleners moeten signalen van laaggeletterdheid en geldzorgen leren herkennen, stellen 3 taalambassadeurs. 

Rob reed voor zijn werk door het hele land, maar kon geen borden lezen. Rob: “Ik had vaak geen idee waar ik heen moest. Uit schaamte hield ik verborgen dat ik niet kon lezen. Van de stress kreeg ik op 40-jarige leeftijd een hartaanval. Laaggeletterdheid heeft heel veel invloed op je gezondheid. Ook om je weg te vinden in de zorg.”

Rob is een van de 3 taalambassadeurs laaggeletterdheid die in de workshop ‘Beperkte basisvaardigheden en structurele geldzorgen: wat werkt’ zijn ervaringen deelt met HAN-studenten als toekomstige professionals. “Want jullie gaan de doelgroep veel tegenkomen. Het is belangrijk om signalen te herkennen”, zegt hij.

Volgens projectmedewerker Pien van der Sanden van Movisie zijn basisvaardigheden zoals schrijven, lezen rekenen en digitale vaardigheden nodig om onderwijs te volgen, jezelf te ontwikkelen, te werken en mee te doen in de samenleving. “Mensen met onvoldoende basisvaardigheden hebben vaker structurele geldzorgen; omgekeerd zorgt armoede voor minder kansen.”

De doelgroepen hebben ook minder gezondheidsvaardigheden, stelt Pien. “Bijna 1 op de 3 Nederlanders vindt het moeilijk om informatie over ziekte en gezondheid te vinden, te begrijpen en te beoordelen. Voor hen is de zorg te ingewikkeld en zij belanden vaker op de spoedeisende hulp en in het ziekenhuis.” Mensen die moeite hebben met lezen, schrijven, of rekenen lopen ook vaker vast in digitale zaken, geeft zij aan.

Taalambassadeur Anneke oefende met woordzoekers, maar leerde pas op latere leeftijd op het ROC lezen en schrijven, vertelt ze tijdens de workshop. Ook Michel is de schaamte voorbij en praat nu over zijn vroegere trucjes om zijn laaggeletterdheid te verbergen. Michel: “Ik schreef als chauffeur formulieren gewoon over.” Een alerte medewerkster van het arbeidsbureau ontdekte dat er iets speelde. “Zij heeft mij respectvol naar het ROC begeleid en maakte de afspraak voor mij. Ze gaf me vertrouwen om mijn laaggeletterdheid te erkennen.”

Volgens Rob zijn laaggeletterden meesters in het verhullen. Rob: “Dan kon ik het niet lezen, want ik had mijn bril niet bij me. Of ik las een formulier thuis wel. Je schaamt je en bent bang om uitgelachen te worden.” Het leidde ertoe dat hij nooit hulpmiddelen aanvroeg voor zijn gehandicapte vrouw. Rob: “Ik heb mijn vrouw 5 jaar lang getild.” Pien: “Hoe meer problemen je hebt, hoe meer vaardigheden je nodig hebt om problemen op te lossen.”

Professionals moeten volgens haar oog hebben voor basisvaardigheden en signalen leren herkennen, zoals een bril vergeten, hulp vragen bij gebruik van DigiD, geen e-mailadres hebben of veel te vroeg of te laat komen. Pien: “Maak het bespreekbaar. Creëer vertrouwen, zorg voor een vertrouwde en veilige omgeving en wees altijd respectvol.” Rob: “En schrijf vaker eenvoudige brieven. Dat scheelt veel.”

Binnen de HAN is er sinds 2018 structureel aandacht voor het onderwerp. De Leergemeenschap Laagletterdheid-HAN, 1 van de 5 leergemeenschappen bij Sociaal-Fair Health, heeft als doel medewerkers en studenten HAN-breed bewust te maken van de problematiek van laaggeletterdheid en hun handelen daarop af stemmen. De leergemeenschap bundelt kennis, initiatieven en activiteiten van ruim 30 docenten, onderzoekers en studenten binnen de HAN en externe partners rondom beperkte basisvaardigheden. Op deze manier wil de leergemeenschap Laaggeletterdheid bijdragen aan het verkleinen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen.

Manuela Hermens, docent mondhygiënist aan de HAN, is lid van de leergemeenschap. Zij onderstreept het belang. Manuela: “Wij leiden toekomstige professionals op die moeten leren om signalen van beperkte basisvaardigheden en armoede te herkennen en bespreekbaar te maken. Zorgverleners bedenken vaak ingewikkelde behandelvoorstellen, maar de vraag is of een patiënt het begrijpt en kan betalen. Mensen zitten vaak vol spanning en stress door armoede en schulden. Lever je dan wel maatwerk met zo’n plan? Als zorgprofessional moet je vooraf goed kijken hoe je kunt aansluiten bij de patiënt. Je hebt dan grotere kans dat je iemand meekrijgt in een beoogde gedragsverandering zoals stoppen met roken of gezondere leefstijl.”