Beeldgeletterdheid

Beeldtaal is overal – maar begrijpen we wat we zien?
Jongeren groeien op in een wereld vol beeld: van TikTok en YouTube tot series en vlogs. Beeld is dé dominante taal van deze generatie. Maar weten jongeren ook wat die beelden écht zeggen? Kunnen ze kritisch kijken, duiden en begrijpen? Zeker in het MBO, waar ruim 60% van de schoolgaande jongeren een opleiding volgt, is dat een urgente vraag.

De kracht van beeld
Docenten ervaren de kracht van beeld in hun lessen: het maakt leerstof levendiger, begrijpelijker en motiverender. Toch ontbreekt vaak de kennis om beeldtaal effectief en bewust in te zetten, zowel bij studenten als bij docenten. Dit project zet daarom vol in op het versterken van beeldgeletterdheid bij MBO-studenten – als fundament voor kritisch burgerschap in een diverse en visuele samenleving.

Burgerschap in het mbo 
Beeldvaardigheid helpt jongeren hun plek te vinden in de maatschappij. Zeker in een tijd van nepnieuws, polarisatie en online haatspraak is het van belang dat studenten leren reflecteren, duiden en bewust kiezen. Dit sluit direct aan op de vier dimensies van burgerschap in het MBO. Beeldgeletterdheid vergroot hun vermogen tot zelfevaluatie, kritisch denken en sociaal bewustzijn – essentieel in deze vormende levensfase van 16 tot 24 jaar.

Beeldgeletterde docenten
Docenten spelen hierbij een sleutelrol. Door zelf beeldtaal te leren ‘lezen’ en gebruiken, kunnen ze jongeren helpen bewuster én actiever deel te nemen aan onze beeldcultuur. Zo werken we samen aan een nieuwe generatie: visueel vaardig, kritisch en betrokken.

Studenten en docenten krijgen handreikingen en instrumenten ten aanzien van kritische denkvaardigheden en media-analyse.

a) Het wegnemen van vooroordelen en stereotypen; in veel visuele media spelen beelden (ook stilstaande beelden) in toenemende mate een belangrijke rol m.b.t. uitsluiting, geweld en schending van mensenrechten. De analyse van films, documentaires, games en andere digitale visuele media met als thema WO2/Holocaust kan een context bieden om het gevaar te begrijpen van manipulatie via beelden. Burgerschapsvorming t.a.v. maatschappelijke thema’s als intolerantie, antisemitisme, discriminatie, racisme en andere vormen van onverdraagzaamheid wordt hierdoor bevorderd.

b) Veel docenten en jongeren hebben behoefte aan training in kritische omgang met beeldmateriaal. Dergelijke beeldgeletterdheid gaat in bredere zin over een goed begrip en gebruik van verschillende media waarmee jongeren in aanraking komen. Uit de Monitor Jeugd en Media 2017 van Kennisnet blijkt dat veel jongeren moeite hebben met het inschatten van de betrouwbaarheid van bronnen op internet; hetgeen van belang kan zijn voor het ‘begrijpend leren kijken’ en/of herkennen van ‘fake news’.

• Versterken van de relatie tussen diverse mbo-scholen en het culturele veld, waaronder de bibliotheken en de Gelderse oorlogsmusea. Hierbij wordt onderzocht hoe bij lokale (educatieve) initiatieven kan worden aangesloten.

• MBO docenten 
• MBO studenten

Het project is opgebouwd uit de drie onderdelen, waarbij de relatie tussen het heden en het verleden het uitgangspunt is.

1. Onderzoek (studenten)
Met behulp van de ontwikkelde handreikingen leren docenten en studenten beelden analyseren en interpreteren en ontwikkelen zij kritische denkvaardigheden. Er wordt gebruik gemaakt van thema’s als ‘bevrijding’, ‘evacuatie en bezetting’, ‘onderduiken en vluchten’ en ‘holocaust en vervolging’. Een bezoek aan één van de oorlogsmusea geeft verdieping en context aan de actualiteit.

2. Toepassen van opgedane kennis en vaardigheden (studenten)
Studenten gaan nadat ze basisvaardigheden op het gebied van kritisch (begrijpend) kijken hebben verworven, aan de slag als creatieve makers waarin ze zelf beeldverhalen construeren. De relatie verleden en heden en meningsvorming staan hierbij centraal. De toepassing wordt op twee verschillende manieren ingezet:

1. Filmcoaches van LUX begeleiden dit proces en LUX en Filmhub Oost stellen technieksets met iPads, statieven, microfoons, green screens en studiolampen beschikbaar om de beeldverhalen te filmen en monteren. De workshop wordt maximaal 20 maal aangeboden.
2. De participerende oorlogsmusea hebben een speciale museumles ontwikkeld, op basis van materiaal in hun eigen collecties, audiovisuele middelen of het archief van AVAG (Gelders Archief). Deze museumles kan door de musea structureel worden aangeboden.

3. Trainingen voor MBO docenten HAN in samenwerking met LUX Filmeducatie bieden trainingen voor MBO-docenten over beeldgeletterdheid en beeld- en filmeducatie aan de hand van het hierboven genoemde beeldmateriaal. Er zullen twee trainingen gegeven worden op locatie.

1. Digitaal beschikbaar lesmateriaal met betrekking tot tien thema’s die relevant zijn voor jongeren. In het materiaal wordt de koppeling met de actualiteit gemaakt die kritische denkvaardigheden en media-analyse bevorderen. Het materiaal zal worden geïntegreerd op de bestaande website voor de leerlijn “Vrijheid”. Het materiaal zal een analyse en bespreking van tien geselecteerde visuele media bevatten. Een dergelijke analyse schetst de korte inhoud van de film, de historische context, de productieomstandigheden en het receptiedebat en biedt achtergrondkennis en concrete informatie voor het onderwijs. De analyse zal gebaseerd zijn op de bouwstenen: filmisch, symbolisch en historisch. De filmische aspecten hebben te maken met montage, gebruik van effecten, mis-en-scène, cameravoering, etc. De symbolische analyse gaat in op de betekenis van sommige beelden en scènes. De historische analyse verdiept de realiteitswaarde van de beelden en de historische context ervan.

2. De ontwikkeling en uitvoering van workshops ‘zelf film maken’, door LUX Filmeducatie en FilmHub Oost. De ontwikkeling en uitvoering van workshops ‘zelf een beeldverhaal maken’, door LUX Educatie. Om de werking van beeldtaal te leren doorgronden helpt het om zelf actief met film aan de slag te gaan. Door te doen ervaren jongeren welke invloed ze als maker hebben en hoe beelden ingezet kunnen worden om een bepaalde boodschap te communiceren. Studenten gaan zelf als maker een beeldverhaal produceren, waardoor ze vaardigheden ontwikkelen en meer inzicht krijgen in filmen, monteren en presenteren. Na een introductie met aansprekende voorbeelden, een inhoudelijke verkenning van de onderwerpen die ook aan bod zullen komen in het gesprek en natuurlijk een crash course beeldverhaal maken gaan jongeren zelf aan de slag. Ze kiezen uit de geselecteerde onderwerpen een casus die dicht bij henzelf staat en waar ze meer van te weten willen komen. Vervolgens gaan ze op zoek naar de verschillende perspectieven op het onderwerp en denken na over hoe ze deze perspectieven aan bod willen laten komen in hun reportage. Filmdocenten van LUX coachen de jongeren zodat ze de tools en vaardigheden in handen krijgen om zelf hun eigen verhaal te vertellen. Behalve het ontwikkelen van een onderzoekende houding en het werken aan meningsvorming, verwerven de jongeren ook film- en mediavaardigheden. Door het maakproces van een reportage van A tot Z mee te maken, worden jongeren zich bewust van de keuzes die film- en beeldmakers maken wanneer ze een beeldverhaal of media-item de wereld in sturen.

3. Interactieve museumlessen op basis van beeldmateriaal en collecties van de participerende oorlogsmusea. Uit onderzoek bleek dat studenten in deze musea de authenticiteit van de plek voelen en geraakt werden door objecten en beelden.

4. Training voor MBO-docenten. Deze docenten zijn vaak handelingsverlegen op het trainen van de beeldgeletterdheid van hun studenten. Als docent spelen zij een belangrijke rol in de ontwikkeling van de volwaardige deelname van hun studenten aan maatschappij en beroepskwalificatie.