"Toegankelijk communiceren doe je met en voor elkaar"

Het komt hard binnen, het verhaal van voormalig laaggeletterde Rob. Jarenlang droeg hij dagelijks zijn zieke vrouw de trap op en af. Een traplift aanvragen lukte niet. Want ja, formulieren. Hij deelde zijn ervaringen tijdens de dialoogsessie ‘Digi(taal) toegankelijke toekomst: bouw je mee?’.

Toegankelijk communiceren doe je voor en met elkaar
  • Slim
  • Schoon
  • Sociaal

“Hoeveel percentage van een tekst moet je minstens kunnen lezen om deze te begrijpen?”. Met deze vraag trappen Els van der Pool en Amber Oomen de dialoogsessie af, die georganiseerd wordt door het themateam Toegankelijke informatie en voorzieningen van Fair Health. “60% hoor ik hier? Kijk maar eens wat voor een tekst dat oplevert.” Vrijwel alle moeilijk leesbare woorden die een tekst inhoud geven, zijn weggevallen. Met een onnavolgbare tekst tot gevolg. Zo is om het laaggeletterd te zijn en niet goed te kunnen lezen en schrijven. Met deze oefening schetsen Els en Amber grofweg het probleem waar minstens 2,5 miljoen inwoners van Nederland dagelijks mee te maken hebben. Veel informatie en veel voorzieningen zijn ontoegankelijk voor hen. Daarmee ligt ook goede zorg minder binnen hun bereik. “Een gezond leven is dan niet zo vanzelfsprekend”, stelt Els.

Schrijnend

Ervaringsdeskundigen José, Tonny en Rob, taalambassadeurs van Stichting ABC, weten daar alles van. Op uitnodiging van het themateam delen ze vanmiddag hun verhaal. Rob hoorde tot zijn 45ste bij de grote groep laaggeletterden in Nederland. “Zelf heb ik het trouwens liever over mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. Dat klinkt vriendelijker.” Een oplettende huisarts verwees hem door naar een taalcursus bij het ROC. Voor die tijd moest hij zich in een talige wereld zien te redden. Zo durfde hij na het verlies van zijn baan als meubelmaker geen uitkering aan te vragen. Ook haalde hij medicijnen door elkaar, want de doosjes voor zijn hartpillen en die voor diabetes zagen er praktisch hetzelfde uit. En – heel schrijnend – hij trouwde nooit officieel met zijn vrouw. “Bang dat ik een gedichtje moest voorlezen.” Ondertussen wist hij het toch te schoppen tot hoofduitvoerder bij een telecombedrijf. “Ik sleepte miljoenencontracten binnen, maar was doodsbang dat iemand achter mijn ‘geheim’ zou komen.”

Taalambassadeur Rob vertelt over zijn ervaringen

Oefenen met signaleren

Zijn verhaal vormt de opmaat naar gesprekken tussen onderzoekers, docenten en kennispartners van de HAN, over 3 projecten die de HAN de afgelopen jaren heeft opgezet. Zo is er een lesmodule ontwikkeld rondom een VR-simulatie, om laaggeletterdheid te signaleren en bespreekbaar te maken. Die module wordt nu ingezet bij een aantal HAN-opleidingen. Een medewerker van MEE Gelderse Poort: “Ik zie voor onze organisatie veel mogelijkheden met zo’n VR-simulatie, maar zou ‘m breder willen trekken. Heel veel dingen die gelden voor laaggeletterden zijn namelijk ook van toepassing op mensen met niet-aangeboren hersenletsel, mensen met een verstandelijke beperking, of mensen die een stoornis hebben in het autismespectrum. Als je informatie voor hen toegankelijk maakt, dan is het voor iedereen toegankelijk. Daar moeten we met elkaar naartoe werken.”

In de VR simulatie laaggeletterdheid kunnen mensen ervaren hoe het is om met iemand die laaggeletterd is in gesprek te gaan.
In de VR-simulatie kunnen mensen oefenen met laaggeletterdheid signaleren en bespreekbaar maken

Onderzoek toegankelijk maken

Een tweede project dat deze middag aandacht krijgt, is het toegankelijk maken van manieren om toestemming te geven voor deelname aan onderzoek. Amber: “Landelijk beleid wordt veelal gebaseerd op onderzoek waarin belangrijke doelgroepen niet zijn meegenomen - omdat ze moeite hebben met lezen en schrijven. Met begrijpelijke brieven en filmpjes proberen we een breder publiek bij onderzoeken te betrekken. Dit zodat producten en diensten zijn afgestemd op de héle maatschappij.”

Eyeopener

Tot slot is er een presentatie over de terugvraagmethode, als onderdeel van een onderzoek naar heldere communicatie in de fysiotherapeutische praktijk. Die methode is voor een aanwezige medewerker van de rechtbank Arnhem een eyeopener. “Bij zittingen vraagt de rechter na het uitspreken van het vonnis vaak: ‘Heeft u dit begrepen?’. Dat is geen handige vraag, weet ik nu.”

Nieuwe inzichten

Zo doen meerdere aanwezigen deze middag nieuwe inzichten op. Natuurlijk is het slim om als zorgverlener bij elk eerste contact standaard de vraag te stellen: heeft u moeite met lezen en schrijven? En nee, je hoeft niet beschroomd te zijn om het op de man af te vragen. En ja, heel slim om bij het opstellen van bijvoorbeeld cliëntdossiers voor mensen met een beperking extra rekening te houden met begrijpelijkheid. Of zoals een van de deelnemers samenvat: “‘Normaal’ schrijven of spreken doe je met elkaar en voor iedereen. Alleen dan ben je echt aan het communiceren.”

Verkenning
 

Fair Health

De bijeenkomst is er een uit een reeks van dialoogsessies van Fair Health. Wil je meer lezen over het toegankelijk maken van informatie en voorzieningen en hoe we er onderzoek naar doen? Lees de verkenning van Vanessa Hollaar.

Fair Health, voor het verkleinen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen