"Ik dacht altijd: dat overkomt mij niet"

Hun ervaringen laten zien hoe dun de scheidslijn kan zijn tussen zekerheid en onzekerheid.

Ruben had zijn droom verwezenlijkt: een eigen horecazaak. Maar achter het succes schuilden financiële zorgen. "Ik had al wat achterstanden," vertelt hij. "2024 moest de zomer worden waarin alles weer goed zou komen. Toen het seizoen tegenviel, wist ik: dit gaat niet goed aflopen."

Toen duidelijk werd dat een akkoord met schuldeisers niet mogelijk was, moest hij zijn faillissement aanvragen. "Een uur eerder was het restaurant nog van mij, een uur later niet meer. De curator belde: ‘Ik kom vanmiddag langs.’ Dan glipt de controle uit je handen. Het voelt alsof je alles kwijtraakt wat je hebt opgebouwd. Het kostte veel tijd en moeite om het bedrijf op te bouwen. Dat loslaten, dat blijf ik nog steeds lastig vinden."

Het faillissement sloeg niet alleen financieel, maar ook emotioneel in. "Ik dacht altijd: mij overkomt dat niet. Ik kom uit een stabiele omgeving, ik heb gestudeerd, ik werk hard. Ook in mijn omgeving zag ik veel geslaagde ondernemers. Maar er zijn zoveel factoren waar je geen invloed op hebt. Een elektriciën die per ongeluk een leiding raakt, een gijzeling bij een café in de buurt, kortsluiting… Zo raakte ik steeds verder achter. En als startende ondernemer ben je dan kwetsbaarder door een gebrek aan buffers. Toen ik mijn faillissement aan moest gaan vragen kon ik alleen nog trillen en huilen."

Toch voelde Ruben ook een zekere opluchting. "Toen het faillissement eenmaal uitgesproken was, viel er iets van me af. Ik was kapot, maar toch ook opgelucht."

Voor Wendy begon bestaansonzekerheid met een brief van de Belastingdienst. Als jonge moeder van 19 had ze haar leven redelijk op de rit. "Ik had een woning, geen schulden, en ik was vastbesloten om iets van mijn leven te maken," vertelt ze. Maar toen ze werd getroffen door het toeslagenschandaal, veranderde dat.

"Bij mijn beide dochters ben ik gedupeerd. Ik begon met nul schulden en eindigde met duizenden euro’s schuld. In 2012 stopte de Belastingdienst plots al mijn toeslagen. Ik moest leven van mijn studiefinanciering, met een dochter en een baby. Ik kon niks meer betalen: geen huur, geen boodschappen. En toen ik hulp zocht werd ik van het kastje naar de muur gestuurd."

Wendy voelde zich machteloos. "Het Juridisch Loket zocht contact met de belastingdienst, die vervolgens mededeelde dat ze een achterstand hadden en ik op een stapel lag en moest afwachten. Een advocaat kwam er ook amper doorheen. Pas tien maanden later kreeg ik geld terug, maar toen zat ik al diep in de schulden omdat ik in die periode mijn rekeningen niet kon betalen. Ik ben in die jaren twee keer depressief geweest, maar in mijn cultuur benoem je dat niet zo snel." Toen het toeslagenschandaal landelijk bekend werd, voelde ze vooral bevestiging. "Ik wist al die tijd dat er iets niet klopte. Het was pijnlijk en ik was boos. Nu heb ik mijn boosheid omgezet in strijdvaardigheid." Vandaag werkt Wendy bij de gemeente Arnhem als Bestuursadviseur ervaringsdeskundige bestaanszekerheid en is ze onder andere aangesloten bij het toeslagenteam. "Ik wil ervoor zorgen dat anderen dit niet hoeven meemaken. En ik wil dat ervaringsdeskundigen niet alleen aan tafel zitten, maar ook echt mee mogen beslissen." 

Laura raakte op jonge leeftijd in de problemen. "Ik ging op mijn achttiende op mezelf wonen vanwege een lastige thuissituatie. Voor mijn antikraakwoning in Amsterdam moest ik 2500 euro borg betalen, maar dat geld had ik niet. Dus betaalde ik het met geld dat eigenlijk voor mijn zorg bedoeld was. Toen begon het: een schuld bij mijn zorgverlener, daarna huurachterstanden, energie en bij DUO, omdat ik mijn OV niet op tijd had stopgezet." Binnen korte tijd moest ze haar huis uit. "Ik besloot aan te kloppen bij de gemeente Amsterdam. Zij zouden mij terugbellen, maar dat is na die afspraak nooit gebeurd. Toen kwam ik toevallig een online advertentie tegen van ONSbank: een organisatie die jongeren helpt om ‘schuldrust’ te creëren. Daar kreeg ik een coach en kon ik meedoen aan creatieve workshops zoals kickboksen en beeldhouwen. Dat hielp me om weer gewoon jong te zijn, en niet alleen een jongere met schulden." Laura leerde haar situatie te overzien. "We begonnen letterlijk met het openmaken van brieven. Dat klinkt klein, maar veel jongeren doen dat niet meer, uit angst. Ik zette al mijn schulden wel overzichtelijk in een schema, maar wist nog steeds niet hoe ik het moest oplossen. De coach hielp me om stap voor stap weer grip te krijgen." Uiteindelijk werd haar schuld afgekocht door het Kansfonds, als onderdeel van een onderzoek naar wat dat met jongeren doet. "Je leeft jarenlang van weekbudgetten, en ineens hoeft dat niet meer. Dat is mentaal ook een uitdaging. Je moet leren omgaan met vrijheid." Vandaag werkt Laura als ervaringsdeskundige bij ONSbank en deelt ze haar ervaringen bij een incassobureau. "Ik wil laten zien dat mensen met schulden ook mensen zijn. Als je begrijpt wat er achter die cijfers schuilt, kun je op een veel menselijkere manier werken."

In de gesprekken tussen de drie ervaringsdeskundigen keert een thema terug: het gebrek aan samenhang in de hulpverlening. "Er zijn zoveel loketten," zegt Ruben. "Maar toen ik hulp zocht werd ik van het ene naar het andere gestuurd. Iedereen wijst naar elkaar." Wendy vertelt: "Bij de Belastingdienst maakte het niet uit via welk loket ik kwam, ze luisterden gewoon niet. Overal werd de deur dichtgegooid." Wat had toen wel geholpen? "Iemand die naast me stond," zegt Laura. "Niet iemand die alles voor me had opgelost, maar iemand die met me meeliep. In een situatie van bestaansonzekerheid heb je vaak niet het vermogen om alles zelf uit te zoeken." Ruben vult aan: "Zo’n coach hoeft niet te vragen hoe je in de problemen bent gekomen, maar wat je nú nodig hebt. Ik zou willen dat gemeenten zo’n rol structureel oppakken. Mensen die er echt voor jou zijn, niet voor de schuldeisers."

Naast het praktische deel is er ook de mentale kant van geldzorgen. Schaamte, stress en eenzaamheid spelen een grote rol. "Ik ging me afzonderen," vertelt Ruben. "Ik wilde niet steeds nee zeggen tegen vrienden of over mijn problemen praten. Op een gegeven moment werd ik moe van mezelf." Laura herkent dat. "Ik vond het moeilijk om met mijn ouders te praten. Met vriendinnen ging dat beter, maar ook zij begrepen het niet echt. Het mentale stuk is zwaarder dan mensen denken." Wendy knikt: "Ik moest op een gegeven moment kiezen: betaal ik een rekening, of vier ik de verjaardag van mijn dochter? Soms koos ik voor dat cadeau voor mijn dochter. Zo’n keuze is zwaar." Laura wijst op de samenhang tussen mentale gezondheid en geldzorgen. "Bij mijn psycholoog ging het over mijn mentale toestand, niet over mijn financiën. Terwijl dat juist samenhangt. Het zou helpen als hulpverleners soms ook durven te vragen: hoe gaat het eigenlijk met je geldzaken?’

Vandaag zetten ze alle 3 hun ervaringen in voor verandering. Ruben is vrijwilliger bij SchuldHulpMaatje: "Ik help mensen die in financieel zwaar weer zitten. Niet alleen met schulden, maar ook met hun leven weer op de rit krijgen. Dat is waar het echt om draait." Wendy gebruikt haar ervaring binnen de gemeente Arnhem. "Ik wil dat ervaringsdeskundigen meer invloed krijgen. Dat we niet alleen onze verhalen delen, maar ook aan de knoppen mogen draaien. Er is meer nodig dan luisteren: we moeten kunnen meebeslissen." Laura zet zich in binnen de incassowereld. "Door mijn verhaal te delen, hoop ik dat anderen eerder hulp durven te zoeken. En dat professionals leren luisteren zonder oordeel. Luisteren en begrijpen is soms belangrijker dan iets proberen te veranderen."

Aan het einde van het gesprek wordt duidelijk wat hen alle drie drijft. Ze willen niet dat anderen dezelfde weg hoeven te gaan. Waarin zien Ruben, Laura en Wendy hun eigen persoonlijke groei? "Mijn groei," zegt Wendy, "zit in het omzetten van mijn ervaring naar iets waarmee ik anderen kan beschermen." Ruben: "Vroeger had ik vooroordelen over mensen met schulden. Nu weet ik beter. Geld kan me gestolen worden: ik vind het veel belangrijker om waardevol te zijn voor anderen." Laura: "Ik wil dat jongeren meer leren over geld, schulden en mentale gezondheid. Op scholen en in het dagelijks leven."

De 3 verhalen laten zien dat financiële problemen zelden op zichzelf staan. Er spelen vaak andere factoren mee. Voor professionals in het sociaal domein betekent dat: luisteren en begrijpen zijn belangrijker dan direct ‘oplossen’. Belangrijk is ook het volhouden van contact. "Warm contact en een lange adem," zegt Wendy. "Mensen openen zich niet meteen. Maar als je volhoudt, ontstaat vertrouwen. Dat is het begin van herstel.’ Aan studenten die later als sociaal professional gaan werken, geven ze een boodschap mee: ‘Ga de wijk in,’" zegt Wendy. "Luister naar de verhalen van mensen zelf." Ruben vult aan: "Iemand met geldzorgen is geen dossier, maar een mens met een verhaal. Zie dat." Laura sluit af: "Er is bijna nooit alleen een financieel probleem. Er zit altijd iets achter. Onwetendheid, mentale problemen of gewoon pech. Het is belangrijk om daar oog voor te hebben."

Deze tekst is geschreven door Movisie. Movisie is een van de initiatiefnemers van de Focusweek Armoede / Week tegen Armoede.