'Wij willen hét kenniscentrum worden op het gebied van begrijpelijke en toegankelijke juridische procedures'

Zo kunnen burgers tijdens een rechtszaak worden geconfronteerd met een formulering als: 'Schorsing van de uitvoerbaarheid bij voorraad'. Amber: "Vraag me niet wat het betekent, want dat kan ik na al die jaren nog steeds niet precies uitleggen." Ze studeerde Nederlandse taal- en letterkunde en is dan ook geen juriste. "Wat ik wel weet is dat juridische begrippen die niet worden uitgelegd, leiden tot onduidelijkheid." De centrale vraag waar het lectoraat Begrijpelijk en Toegankelijk Recht dan ook aan werkt, is: ‘Hoe kan de rechtstoepasser tot begrijpelijke en toegankelijke juridische procedures, diensten en producten komen, zodat deze voor elke rechtsgebruiker bruikbaar zijn?’ 

Na haar studie stond Amber jarenlang voor de klas, eerst op de middelbare school en daarna op de HAN. Hier startte ze in 2022 samen met jurist Bas Kerssies de onderzoeksgroep OpRecht Begrijpelijk.

Een uitnodiging om als jurylid voor de ‘Klare Taalbokaal’ te beoordelen welke rechterlijke uitspraak het meest in begrijpelijke taal is geschreven, vormde de opmaat naar een interessant onderzoek. Amber: "Een van de andere juryleden, een ontwerper, dacht dat uitspraken via visuele vormgeving begrijpelijker konden worden gemaakt. Met nog een ander jurylid, een jurist van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, hebben we vervolgens een subsidieaanvraag geschreven. Voor dit project, Naar een visueel vonnis, zijn in een verkennend onderzoek 3 versies getest met 300 mensen. Een versie zonder kleurgebruik en zonder afbeeldingen, maar wel met goede structuurvisualisaties, bleek het best te begrijpen. Inmiddels heeft dit onderzoek een vervolg gekregen met het project ‘Rechtspraak is voor iedereen'."

In het kader van dat project wordt opnieuw samengewerkt met de afdeling Familierecht van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden. Amber: "We werken gezamenlijk toe naar een nieuw format voor een begrijpelijke rechterlijke uitspraak op het gebied van gezag en omgang. Daarbij onderzoeken we ook hoe begrijpelijke uitspraken scoren op ‘procedurele rechtvaardigheid’. Dat gaat erom of mensen zich eerlijk en respectvol behandeld voelen. Als dat gevoel er is, hebben mensen meer vertrouwen in de rechtspraak, ook als ze via de uitspraak geen gelijk krijgen. Uiteindelijk moet dit onderzoek leiden tot ontwerp- en schrijfprincipes die breder kunnen gelden binnen de rechtspraak."

Juristen zijn wel eens bang dat je door te kiezen voor eenvoudigere taal niet meer hetzelfde overbrengt, is de ervaring van Amber: "Sommige ingewikkelde termen blijven waarschijnlijk ook wel noodzakelijk. Maar veel dingen kunnen echt simpeler. Er is vanuit de juridische wereld nog weerstand. Een kleine groep reageert nog met: ‘wat een onzin’. Zij verwarren begrijpelijke taal met Jip-en-Janneke-taal, wat iets wezenlijks anders is. Die groep wordt wel kleiner.  

Het overgrote deel van de juristen is zich bewust van het belang van begrijpelijke taal. Ze weten vaak alleen nog niet hoe ze dat aan kunnen pakken. Daar kunnen wij helpen. We zijn bij uitstek multidisciplinair van aard door de vakgebieden tekstwetenschap en rechten geïntegreerd toe te passen. We werken altijd samen met juristen binnen een organisatie. We onderzoeken of de tekst begrijpelijk is, zij zien erop toe dat die dan ook juridisch nog klopt. We moeten komen tot een tekst die aan beide voldoet. Zo slaan we een brug tussen de rechtstoepasser en de rechtsgebruiker."

Behalve een onderzoekslijn naar de begrijpelijkheid van het recht kijkt het lectoraat ook naar de toegankelijkheid van juridische procedures en diensten. Deze tweede onderzoekslijn richt zich op sociaal rechtvaardig recht. Hiervoor werkt het lectoraat onder meer in projecten samen met gemeenten. Zo wilde de gemeente Overbetuwe weten wat de reden was dat een deel van de doelgroep geen gebruik maakt van de bestaande armoederegeling.

En zo loopt ook het promotieonderzoek Verdwaalde Verantwoordelijkheid. Hierin kijkt onderzoeker Bas Kerssies naar de verantwoordelijkheidsverdeling tussen overheid en burger. Kerssies: "De afgelopen jaren is er veel verantwoordelijkheid van de overheid naar de burger verschoven. Het is de vraag of burgers dat wel aankunnen. Hebben zij voldoende vaardigheden om aan de aan hen opgelegde verplichtingen te voldoen? Het korte antwoord is: niet altijd. Burgers hebben namelijk een uiteenlopend juridisch doenvermogen. En dat uiteenlopende juridisch doenvermogen is een blinde vlek in de huidige wet- en regelgeving en beperkt de zelfredzaamheid van burgers in juridische procedures. Dit onderzoek wil juist dat probleem adresseren en aanpakken."

Het lectoraat richt zich ook op onderzoek naar laaggeletterdheid binnen het juridische domein. Er zijn in Nederland 2,5 miljoen laaggeletterden. "Een niet te onderschatten groep", geeft Amber aan. Het onderzoek naar deze groep wordt uitgevoerd in nauwe samenwerking met de themagroep Toegankelijke Informatie en Voorzieningen. ‘We geven nu aan mensen die werken in het juridische domein trainingen over laaggeletterdheid, bijvoorbeeld over het gebruik van de terugvraagmethode. Met die methode kun je controleren of mensen informatie die ze hebben gekregen, goed begrijpen. Een manier om de drempels die worden ervaren mogelijk weg te nemen."

Een breed palet aan onderzoeksrichtingen dus, beaamt ook Amber. "De ambitie is dat wij hét kenniscentrum worden op het gebied van begrijpelijke en toegankelijke juridische procedures, diensten en producten. Dat bewerkstelligen we door relevant onderzoek voor het werkveld te blijven doen, zoals de projecten die we al eerder hebben gedaan. Met die projecten hebben we een groot netwerk opgebouwd, dat we nu verder willen uitbreiden. Met nieuwe partners kunnen we er namelijk voor zorgen dat we nóg meer impact hebben", vult ze aan. "Uiteindelijk gaat de begrijpelijkheid van teksten iedereen aan. Ons onderzoek is daarom niet alleen relevant voor de juridische opleidingen en het juridische werkveld. We willen de kennis die we in het lectoraat opdoen daarom veel breder delen met de samenleving bijvoorbeeld via de HAN rechtswinkel en andere academies."