Interview Math Janssen

Mindfulness voor betere mentale gezondheid op de werkvloer

Learning & Development deeltijd, laan van scheut 10, lopen, praten, overleggen, student en docent, 2022

Mindfulness is een methode om aanwezig te zijn in het moment. Je bent je bewust van je gedachten, gevoelens en lichamelijke sensaties, wat leidt tot rust. Helpt mindfulness ook tegen stress bij werkenden in sectoren met hoge werkdruk? Onderzoeker Math Janssen zocht het uit in zijn promotieonderzoek.

Mbo-docenten met hoge werkstress

Mbo-docenten hebben te maken met een hoge werkdruk, een combinatie van hoge werkeisen en weinig professionele autonomie. Zij leken Math dus een geschikte doelgroep om uit te zoeken wat het effect van mindfulness is op werkstress en mentale gezondheid. Voor zijn onderzoek volgde een groep docenten van 5 ROC’s de training mindfulness-based stress reduction (MBSR). Math nam op 4 momenten vragenlijsten en interviews bij hen af: net voor de training, direct na de training, 3 maanden na de training en 9 maanden na de training.

Meer afstand tot het werk, betere mentale gezondheid

En wat blijkt? Mindfulness is effectief! De docenten waren na het volgen van de mindfulness-based stress reduction training beter in staat om afstand te nemen van hun werk. Zij ervaarden meer rust en hadden minder last van stress symptomen en klachten als piekeren. Mindfulness stelde de docenten in staat om mentaal afstand te nemen van het werk in hun vrije tijd, waardoor ze minder psychologische druk ervaarden. Zowel op de korte als lange termijn verbeterde daardoor hun mentale gezondheid. De docenten herkenden daarnaast hun eigen disfunctionele patronen makkelijker, zoals voortdurend de lat te hoog leggen, te weinig grenzen stellen en emoties slecht reguleren (te boos worden).

Mijn hele leven ben ik al bezig met arbeid in combinatie met mentale gezondheid."

Arbeid en mentale gezondheid

Math Janssen is onderzoeker bij het lectoraat Arbeid & Gezondheid en hoofddocent en trainer/coach bij de HAN. Hij promoveerde met dit onderzoek op het thema mindfulness en verbeteren van de mentale gezondheid van docenten. Hij is opgeleid tot sociaal- en arbeidspsycholoog. “Mijn hele leven ben ik al bezig met arbeid in combinatie met mentale gezondheid. Ik heb veel gedaan met stress en burn-out problematiek. Op mijn vorige werkplekken gaf ik individuele begeleiding en training aan groepen. Hierbij maakte ik ook gebruik van mindfulness.”

Een genuanceerde blik op mindfulness

Niet iedereen heeft een positief beeld over mindfulness. Math is dus wel gewend aan sceptische deelnemers. “Ik vind het altijd prima als mensen kritisch aan de training beginnen. De eerste client die ik mindfulness-based cognitieve therapie (MBCT) gaf, had voor de derde keer burn-out klachten en was heel sceptisch. Haar reactie toen ze hoorde dat ik mindfulness ging toepassen was: En dat gaat werken? Maar we zijn gewoon aan de gang gegaan, en ze werd steeds enthousiaster.” Toen Math zag wat voor effect MBCT op deze client had, werd hij zelf ook steeds enthousiaster over de methode. Tegelijkertijd merkte hij dat in de mindfulness-wereld de stemming wel heel positief was. “Zo van: dit is de oplossing voor alles. Daar ben ik een beetje allergisch voor.” Met zijn promotieonderzoek werpt Math een genuanceerde blik op mindfulness. Bovenal is hij geïnteresseerd in het meten van de daadwerkelijke effecten van mindfulness op mentale gezondheid.

Docenten met de hoogste stress-scores hebben het meest baat bij mindfulness. Toch heb ik hen niet allemaal weten te bereiken. De meest gestresste werknemers hebben vaak zo veel aan hun hoofd dat ze geen ruimte hebben om aan dit soort dingen te denken.”

Matthew-effect

Wat Math in zijn onderzoek meermaals tegenkwam was het zogenaamde Matthew-effect, ook bekend als ‘the rich get richer and the poor get poorer’. Docenten met goede gezondheid, meer tijd, meer kennis en meer coping-vaardigheden vergaren met het verloop van de tijd meer voordelen. Daar tegenover staan docenten die starten met een achterstand, die na verloop van tijd steeds groter wordt. “Mensen die iets het hardst nodig hebben, zijn vaak moeilijk te bereiken zijn of staan niet open voor interventies. Voor mijn onderzoek was ik nadrukkelijk op zoek naar docenten met de hoogste stress-scores, zij hebben namelijk het meest baat bij mindfulness. Toch heb ik hen niet allemaal weten te bereiken. De meest gestresste werknemers hebben vaak zo veel aan hun hoofd dat ze geen ruimte hebben om aan dit soort dingen te denken.”

Belang van de leidinggevende

Volgens Math ligt hier een belangrijke taak voor leidinggevenden. “Zij moeten dit soort interventies actief aanbieden aan individuele werknemers met stressproblematiek. Benader je werknemers actief, ga met ze in gesprek en vraag ‘is dat niet iets voor jou? En besef daarbij dat gestresste medewerkers onder druk staan. Zij willen misschien wel een training volgen, maar gaan minder snel tot actie over dan medewerkers die minder stress ervaren. Het geven van de training of coaching in werktijd met goede faciliteiten, kan hen over de drempel helpen. Indien dat niet gebeurt, kan de training een extra stressor zijn in de werkomgeving.”

Organisatiegericht interventie

Math keek in zijn onderzoek ook naar interventies in de organisatie. Math legt uit wat hij daaronder verstaat: “Het is een ingreep in stress- en/of energiebronnen van een organisatie of team. Denk aan een voortdurend hoge werkdruk, weinig sociale interactie en ondersteuning van collega’s onderling of een slecht functionerende leidinggevende.” Om deze factoren te tackelen vormden verschillende mensen uit de organisatie een werkgroep. Hier zaten in ieder geval een directeur of leidinggevende met zeggenschap, iemand van HR en een aantal werknemers bij. Onder begeleiding van een externe organisatieadviseur brachten zij stress- en energiebronnen in kaart die ook beïnvloedbaar waren. Uit de resultaten bleek echter dat deze organisatiegerichte interventies geen effect hadden op de mentale gezondheid van docenten. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat de implementatie van de organisatiegerichte interventies geen sine cure is en veel meer aandacht vraagt. Iets om in vervolgonderzoek mee aan de slag te gaan!

Training Mindfulness-based Stress Reduction

De training MBSR uit het onderzoek bestond uit 8 bijeenkomsten. Wat doe je tijdens zo’n training mindfulness? Math legt uit: “Deelnemers gaan aan de slag met verschillende vormen van meditatie en yoga. Ook is er een stiltedag, waarop de deelnemers een dag opdrachten uitvoeren zonder te praten. Zo gaan ze een stuk in het bos wandelen in hun eentje. En er is ook huiswerk: elke dag moeten de deelnemers 45 minuten individueel oefenen met het geleerde.”

Vragenijsten en interviews

Math verdeelde de deelnemende docenten in 3 groepen: de eerste groep volgde de training mindfulness, de tweede groep volgde de training in combinatie met een organisatiegericht interventie, en de derde groep kwam op de wachtlijst voor de training. De docenten vulden op meerdere momenten vragenlijsten in waarin verschillende factoren werden gemeten. Denk aan stress, bevlogenheid, betrokkenheid, ervaren werkdruk, ervaren sociale ondersteuning, werkprestatie. Ook interviewde Math een groot deel van de docenten, zowel vlak na de training als wat langer na het afronden. In de interviews ging het vooral over ervaring van de docent met de training. Wat leverde de training de docenten volgens hunzelf op? Waar waren ze blij mee? Wat hebben ze gemist?

Problemen in een team of de organisatie worden niet opgelost met alleen mindfulness. Je zult dit moeten combineren met een interventie in de organisatie, waarbij de bron van de stress wordt aangepakt.”

Niet verplichten en combineren met organisatie-interventie

Math wil nog een advies meegeven aan organisaties die iets met mindfulness willen gaan doen. “Stel een mindfulnesstraining nooit verplicht voor een heel team of organisatieonderdeel. Sommige mensen hebben een enorme weerstand en verplicht stellen werkt averechts.” Tot slot wil Math organisaties meegeven dat mindfulness een persoongerichte tool is, op individueel niveau. “Problemen in een team of de organisatie worden niet opgelost met een mindfulnesstraining. Je zult dit moeten combineren met een interventie in de organisatie, waarbij de bron van de stress wordt aangepakt.”

Vervolg en contact

Math werkt aan een praktisch en toegepast artikel waarin de belangrijkste resultaten van zijn proefschrift worden samengevat. “De nadruk ligt op de resultaten van het onderzoek en hoe leidinggevenden en organisaties daar mee verder kunnen gaan.” Benieuwd naar het volledige proefschrift Improving mental health of dutch teachers by mindfulness-based stress reduction and an organizational health intervention? Download hem via de link hieronder! Wil je meer weten over het onderzoek of mindfulness op de werkvloer? Neem gerust contact op met Math via Math.Janssen@han.nl.

Portretfoto van Math Janssen, onderzoeker bij het lectoraat Arbeid & Gezondheid