Iedereen gezien, gesproken en gehoord?
“Praat niet over, maar mét mensen op wie je onderzoek betrekking heeft, ook als ze moeilijk bereikbaar voor je zijn.” Dat is de boodschap die gedragswetenschapper Rick Nijkamp uitdraagt tijdens de workshop Inclusief onderzoek. Hij deelde zijn ervaringen en deed nieuwe inzichten op.
Het is een vraagstuk waar niet alleen onderzoekers van de HAN zich mee bezighouden. Ook de overheid buigt zich over de vraag hoe je onderzoek doet onder groepen die niet gezien, gesproken of gehoord worden in ‘standaard’ onderzoek?
Rick Nijkamp is als onderzoeker betrokken bij het publiek-private platform Wijzer in geldzaken. Om de mening te horen van mensen die ondervertegenwoordigd zijn in online enquêtes, ging hij met collega’s de straat op. Samen namen ze 130 interviews af. Het doel? Achterhalen wat financieel kwetsbare mensen nodig hebben om wijzer met geldzaken om te gaan. “Rauwe, maar vooral eerlijke gesprekken die veel nuttige informatie en een waardevol perspectief opleverden”, vertelt hij.
Spreek je elkaars taal? Ervaart je doelgroep voldoende rust en tijd om deel te nemen? Komen mensen ervoor uit dat ze onderdeel zijn van de doelgroep? En is de doelgroep aanspreekbaar, of is er sprake van wantrouwen?
Sneeuwbalmethode
Straatinterviews houden is slechts een van de manieren om doelgroepen te bereiken die je anders al snel misloopt. “Wat werkt nog meer?”, vraagt Rick aan de deelnemers van de workshop. De sneeuwbalmethode doet het goed, oppert iemand. “Bijvoorbeeld wanneer je het perspectief wilt meenemen van mensen die doof zijn. Als je goed contact hebt met 1 persoon, kom je via hem of haar vaak verder.” Ook een ingang is om aan te sluiten bij taallessen Nederlands voor anderstaligen. En wat te denken van het meelopen in een fabriek als je onderzoek doet naar inwerktrajecten in de technische sector. “Zelf heb ik voor een onderzoek naar veiligheid een tijdje meegereden met vrachtwagenchauffeurs”, vertelt Rick. “Zo raak je op een meer informele manier in gesprek en ben je toch helemaal on topic.”
Urgentie
Wat nu precies die moeilijk bereikbare groepen zijn? Kort brainstormen met elkaar levert al een aardige rij op:
- senioren die digitaal niet vaardig zijn,
- mensen met een migratieachtergrond,
- uitkeringsgerechtigden,
- mensen die wantrouwend zijn naar overheden en instanties,
- (jonge) mantelzorgers,
- dak- of thuislozen.
Het leidt tot een discussie over de definitie van ‘moeilijk bereikbare groepen’. “Is dat niet afhankelijk van je onderzoeksvraag?”, klinkt uit de groep. En: “Gaat het er ook niet om of je onderzoeksvraag überhaupt wel aansluit? Voelt de doelgroep die je zo graag wilt bereiken urgentie bij de onderzoeksvraag?”
Dimensies van bereikbaarheid
Een mooie opstap naar de 4 dimensies van bereikbaarheid waar Rick graag mee werkt (geïnspireerd op de bereikbaarheidsindex van Truetalk). Hij doelt op digitale bereikbaarheid, taal-/laaggeletterdheid, denk- en doenvermogen en schaamte/vertrouwen. “Het is goed om bij aanvang van je onderzoek een aantal dingen na te gaan: Is je doelgroep in staat om een online enquête in te vullen? Spreek je elkaars taal? Ervaart je doelgroep voldoende rust en tijd om deel te nemen? Komen mensen ervoor uit dat ze onderdeel zijn van de doelgroep? En is de doelgroep aanspreekbaar, of is er sprake van wantrouwen?”
De workshopdeelnemers hebben er nog wel een aantal aanvullingen op. Is het niet zaak ook rekening te houden met de voorkeuren van mensen die je wil bereiken: op welke manier willen ze deelnemen? En hoe zit het met de sociale omgeving? Soms stellen mensen om je heen het immers niet op prijs dat je je uitspreekt over de groep waar je deel van uitmaakt.
Gereedschapskist
Tot slot stipt Rick de uitgangspunten van inclusief onderzoek aan. Waar moet het aan voldoen, of wat heb je er als onderzoeker voor nodig? “Een goed gevulde gereedschapskist met diverse onderzoeksmethodieken”, klinkt er uit de groep. “Culturele adaptatie”, brengt een ander in. Verder worden nog geopperd: flexibiliteit, lerend vermogen en gelijkwaardigheid. Plus een passende vorm van geïnformeerd toestemming vragen (informed consent, lees ook dit artikel). Een ‘ja’ op geluidsband of video kan namelijk ook volstaan.
Gouden ei
Genoeg stof tot nadenken. Voor Rick zelf en voor de deelnemers van de workshop. “Weet je, ik heb niet het gouden ei in handen”, zegt Rick tot besluit. “Het is soms worstelen om de juiste mensen te bereiken. Maar als we de uitdagingen rondom inclusief onderzoek blijven bespreken, komen we samen verder.”
“Leren aansluiten”
Emma Kok, 3e-jaars student Industrieel Product Ontwerpen, was bij de workshop aanwezig: “In mijn opleiding heb ik gemerkt hoe belangrijk het is om in je onderzoek en met je ontwerp rekening te houden met bijvoorbeeld slechthorenden of slechtzienden. Ik wil leren hoe ik de beleving van verschillende gebruikers meeneem; hoe ik écht aansluit bij wat ze nodig hebben. Daarvoor is het belangrijk dat je weet hoe je ze kunt bereiken. Een breed netwerk is stap 1. Alleen daarom al was het goed over dit onderwerp in discussie te gaan.”
De workshop was een initiatief van de leergemeenschap Inclusief onderzoek, onderdeel van Fair Health. De leergemeenschap organiseert door het jaar heen verschillende bijeenkomsten, bedoeld voor onderzoekers, docenten, studenten en professionals uit het werkveld. Wil je aansluiten bij de leergemeenschap Inclusief Onderzoek? Stuur een mailtje naar fairhealth@han.nl.
