Onderwijsinnovatie bij SEECE: ‘Vergaande flexibilisering is noodzakelijk’

De energietransitie kan niet plaatsvinden zonder de juiste mensen; professionals die nieuwe technologie ontwikkelen en implementeren, installaties ontwerpen, nieuwe businessmodellen introduceren, nieuwe kennis ontwikkelen door middel van onderzoek, enzovoorts.

Deze arbeidskrachten liggen niet voor het oprapen; er is een groot tekort aan – voornamelijk – technici. Daarom introduceert het Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise (SEECE) nieuwe manieren van leren om energieprofessionals in staat te stellen zich (verder) te ontwikkelen, zodat ze op korte termijn kunnen bijdragen aan de energietransitie.

Het is van belang om ook buiten de grenzen van het traditionele onderwijssysteem te opereren, vertellen Tanja Tankink (onderwijskundige bij de HAN) en Jan Oosting (programmalijnmanager human capital bij SEECE) in een interview. ‘We zetten – naast de bestaande vormen – in op het agenderen, aanjagen en stimuleren van andere vormen van leren.’

‘Zeker als het gaat om de energietransitie, waarin de ontwikkelingen snel gaan, is het belangrijk dat de opleidingen soepel in kunnen spelen op veranderingen. In een basiscurriculum is de ruimte voor snelle verandering vaak beperkt’, legt Oosting uit. 'Voordat een onderwijsvernieuwing in het reguliere curriculum impact heeft op de energietransitie in de praktijk... Dat kost jaren.’

Verdere flexibilisering van het onderwijs is noodzakelijk, zodat studenten gedurende hun opleiding kunnen kiezen voor projecten die op dat moment van belang zijn. Zij moeten hun onderwijs kunnen invullen op een manier die aansluit bij actuele vraagstukken en de rol die zij willen vervullen in de energietransitie.

Engineeringstudenten op de HAN hebben al redelijk veel vrijheid, sinds het curriculum in 2016 op de schop ging. ‘Het vaste curriculum beslaat ongeveer 90 van de 240 studiepunten’, zegt Oosting. De andere studiepunten halen studenten met multidisciplinaire projecten, stages, minoren en afstuderen. Studenten werken samen met bedrijven en lectoraten, waardoor ze tijdens hun studie in aanraking komen met de échte vraagstukken binnen de energietransitie.

SEECE voegt nu een nieuw element toe aan deze opleidingen van de Academie Engineering & Automotive, zodat studenten focus kunnen creëren binnen de ruimte die hun opleiding biedt. Het centre of expertise werkt aan themaroutes. ‘We starten een pilot op het thema waterstof. Als studenten op verschillende momenten in het curriculum kiezen voor dat thema, dan krijgen ze een certificaat of een aantekening op hun diploma. Dan kunnen ze laten zien dat ze zich vanuit hun beroep op dat maatschappelijk urgente thema hebben ingezet en expertise ontwikkeld hebben’, aldus Tankink.

Studenten die zich richten op het thema krijgen toegang tot extra informatie – in het geval van deze pilot op het thema waterstof. ‘Dat kan een syllabus zijn, mensen met bepaalde expertises die zij kunnen raadplegen of gestructureerde online bronnen.’ SEECE wil zoveel mogelijk informatiebronnen bij elkaar brengen. Het centre of expertise is daarom in gesprek met andere kennisinstellingen om zo informatie-uitwisseling op gang te brengen en slim met elkaar nieuwe kennisbronnen te ontwikkelen.

Deze themaroutes sluiten aan bij het pad dat de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) jaren geleden is ingeslagen. Toen koos de hogeschool voor een aantal zwaartepunten. Een van die zwaartepunten is Sustainable Energy en Environment. Aan de hand hiervan focust de HAN op specifieke thema’s die aansluiten op grote maatschappelijke veranderingen, waaronder de energietransitie. Via de themaroute kunnen studenten en onderwijsmedewerkers zich, samen met onderzoekers en het werkveld, focussen en profileren op deze maatschappelijk urgente themagebieden. En zij kunnen participeren in de thema-gebonden learning communities.

Ook het deeltijdonderwijs wordt verder geflexibiliseerd. Studenten die een associate degree-opleiding (een tweejarige hbo-opleiding) volgen in combinatie met een baan, kiezen momenteel vier modules van een half jaar. SEECE gaat in samenspraak met de opleiding Gebouwgebonden Installatietechniek werken aan verdere flexibilisering van de opleiding.

Naast kleinere modules die meer maatwerk mogelijk maken, wordt een deel van het curriculum meer tijds- en plaats-onafhankelijk. Deeltijdstudenten kunnen op basis van hun ervaring en werkzaamheden hun ideale route samenstellen. ‘Laten we zeggen dat de modules 5 studiepunten worden, in plaats van 30. En dat je in een online portfolio invoert wat iemands werkervaring is en welke cursussen hij heeft gevolgd. De student kan vervolgens met een leercoach bepalen welke route hij volgt’, zegt Oosting. Door in nauw overleg met het bedrijf te kijken welke vormen van leren het best passen bij de student en realiseerbaar zijn in zijn werkcontext, wordt tevens de leercultuur in de sector gestimuleerd.

Het flexibiliseren van bestaand onderwijs is noodzakelijk in de energietransitie, maar is niet voldoende. Het is namelijk onduidelijk welke kennis en vaardigheden energieprofessionals precies nodig hebben de komende jaren. ‘Leren is een van de kernelementen in een transitieproces. Waar we naartoe gaan, daar is nog nooit iemand geweest. Het is een terra incognita’, zegt Oosting.

Learning communities kunnen faciliteren bij het verkennen van dit onbekende terrein. Ze faciliteren partijen, die betrokken zijn bij de energietransitie, in de uitwisseling van kennis in de praktijk van deze ingewikkelde vraagstukken. Door samen te werken en structureel in dialoog te zijn, komen innovaties tot stand én wordt uiteindelijk onderwijs beter toegespitst op actuele uitdagingen in het werkveld.

SEECE start de learning community Wijkgerichte Energietransitie. Samen met andere kennisinstellingen, het bedrijfsleven en de overheid richt SEECE zich op een Arnhemse wijk die – net als andere wijken in Nederland – voorzien wordt van nieuwe energietechnologie en alles wat daarbij komt kijken. Een belangrijk doel van dit project: ontdekken hoe partijen precies van elkaar kunnen leren in een dergelijke werkgemeenschap. Oosting: ‘Leren hoe zo’n proces werkt is ook onderdeel van een learning community.’

De learning community Wijkgerichte Energietransitie, en de andere onderwijsinnovatieprojecten van SEECE, zijn niet alleen waardevol voor het SEECE-netwerk. SEECE werkt hierin samen met andere publiek-private samenwerkingsverbanden, in andere delen van het land. Succesvolle onderwijsinnovatie wordt onder andere gedeeld met Katapult en de Topsector Energie. En de ontwikkeling van learning communities wordt de komende jaren ondersteund door een kennisplatform learning communities van het Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA.