Consortium ontwikkelt tool voor warmtepompkeuze: “Installateurs zien door de bomen het bos niet meer”

De installatiebranche stort zich langzaam maar zeker op de groeiende vraag naar warmtepompen. Steeds meer woningeigenaren willen hun aardgasgebruik inperken en zoeken een duurzaam alternatief. Maar welke warmtepompsystemen zijn eigenlijk geschikt voor bepaalde woningtypen? Er is geen simpel antwoord op die vraag.

De Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) werkt, in een consortium met kennisinstellingen en marktpartijen, aan een toegankelijk systeem dat de keuze voor warmtepompinstallaties gemakkelijker maakt. Het consortium ontwikkelt een configurator die installatiebedrijven helpt met het kiezen voor goed passende systemen.

De configurator richt zich op alle componenten die nodig zijn om warmte in de woning te krijgen. ‘Het gaat om het hele systeem; van bron tot afgifte. Hoeveel vermogen is nodig? Wil je wel of geen warmteopslag? Wil ik wel of niet met de warmtepomp tapwater bereiden? Dat zijn belangrijke zaken waarin keuzes gemaakt moeten worden’, zegt Leon Bunthof, onderzoeker bij het lectoraat Duurzame Energie op de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN).

De meeste woningen zijn niet gebouwd voor warmtepompverwarming. ‘Ons hele verwarmingssysteem is op cv-ketels ingericht. De bouwsituaties zijn dus ook niet altijd eenduidig geschikt zonder een grote ingreep’, zegt Bunthof. Wie een woning duurzaam wil verwarmen, moet het hele verwarmingssysteem onder de loep nemen. Het is niet een kwestie van cv-ketel eruit en warmtepomp erin.

Het is verstandig om goed uit te zoeken wat een woning nodig heeft. Zo is het een slecht idee om te kiezen voor een warmtepomp die te groot is. Niet alleen vanwege de aanschafkosten. ‘Als je een te groot systeem installeert, dan draait die meestal niet op een optimaal vermogen. Dat kost extra energie. Als iemand genoeg heeft aan een systeem van 3,5 kW en je installeert 6 kW, dan is dat niet zo’n handige besteding van geld.’

De keuze voor een warmtepompinstallatie zónder het gebruik van software is niet gemakkelijk. De beschikbare hoeveelheid warmtepompapparatuur is enorm. Bunthof: ‘Er is een wildgroei aan componenten van warmtepompen, maar ook als het gaat om afgiftesystemen. Daardoor zien installateurs en eindgebruikers door de bomen het bos niet meer.’

Er zijn al programma’s die installateurs ondersteunen, maar die zijn vaak ontoegankelijk. ‘Er zijn al softwarepakketten op de markt die volledige systeemsimulaties kunnen uitvoeren om exact een woningsituatie in kaart te brengen’, zegt Bunthof. ‘Maar dat zijn pakketten die duizenden euro’s kosten of een dure licentie hebben. Soms zelfs allebei! Die zijn toegankelijk voor grote bedrijven maar niet voor de kleine installateurs.’

De configurator waar de HAN aan meewerkt, wordt toegankelijk voor iedereen. En niet alleen op financieel vlak. ‘We gebruiken input die voorhanden is. Zoals woningtype, gezinssamenstelling en woonvolume. En, als we het iets complexer willen maken, kunnen we meenemen hoeveel glas er in een woning zit. Dat zegt iets over de zoninstraling. We willen ons in ieder geval stoelen op informatie die gemakkelijk beschikbaar is als je door een pand loopt.’

Hoe ziet de configurator er straks uit voor de gebruiker? Een aantal bedrijven in het consortium neemt de front-end-ontwikkeling voor zijn rekening. Een van die bedrijven is Rensa Family Company. ‘Wij zijn een bedrijf dat bestaat uit vijftien andere bedrijven. De meeste daarvan zijn groothandelaren en allemaal werkzaam in de installatiebranche’, zegt Patrick Jansen, hoofd van de afdeling Innovatie en Kennismanagement.

‘Installateurs kunnen straks op onze website gegevens invullen, waarna ze een resultaat zien. Bijvoorbeeld dat ze een warmtepomp van 8 kW nodig hebben.’ Alle benodigde componenten worden meegenomen in de berekening, benadrukt Jansen. ‘Je kunt een relatief goedkope warmtepomp hebben, maar als je nog veel componenten moet toevoegen, kan de aanschafprijs hoger zijn.’ Daarnaast worden de geschatte gebruikskosten over een bepaalde periode getoond.

Gebruikers van de configurator kunnen de aanbevolen apparatuur bestellen bij Rensa; die zit met een druk op de knop in het winkelmandje van de webshop, vertelt Jansen. Maar ze kunnen ook een materiaallijst krijgen die in het systeem van de installateur wordt ingelezen.

De digitale materiaallijsten zorgen dat er minder fouten worden gemaakt in het keuze- en installatieproces. ‘Wij proberen in het algemeen te zorgen dat de hele werkvoorbereiding, logistiek gezien, zoveel mogelijk digitaal gaat. Bij elke mondelinge overdracht is er een kans dat er iets verkeerd gaat. Dus als een materiaallijst er in zijn geheel uitkomt en een installateur deze kan inlezen, dan scheelt dat enorm in de faalkosten.’

De hele sector kan uiteindelijk van de configurator profiteren. De rekenmodules, die ontwikkeld worden door de HAN en Hogeschool Saxion, zijn opensource. Allerlei partijen kunnen de configurator verbeteren en een eigen front-end ontwikkelen. ‘Dat kan iedereen oppakken. En dat is ook de bedoeling. Want hoe meer mensen eraan werken hoe beter de configurator wordt’, zegt Jansen. ‘Wij zijn hier ook ingestapt om de hele branche verder te helpen.’

Het ontwikkelen van de warmtepompconfigurator is in januari 2020 begonnen en loopt officieel tot halverwege 2021. Tot die tijd werken de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (Lectoraat Duurzame Energie, Lectoraat Meet- en Regeltechniek), Hogeschool Saxion (Lectoraat Duurzame Energievoorziening), Hogeschool van Utrecht (Lectoraat Nieuwe Energie in de Stad), TU Delft (Onderzoeksgroep Participatory Inclusive Design), TNO, Rensa Family Company, Stanstechniek Gaanderen, Viridi Production en Solar Freezer aan het systeem.

Onderzoeker Leon Bunthof van de HAN laat weten dat het project na afloop waarschijnlijk een staartje krijgt. Maar in welke vorm en met welke partijen dat gebeurt, is nog niet duidelijk. De werkzaamheden die nu worden uitgevoerd voor de configurator-ontwikkeling zijn onderdeel van een groter project, dat valt onder de Meerjarige Missiegedreven Innovatieprograma’s (MMIP).

De HAN en haar partners hebben inmiddels een flink trackrecord op het gebied van warmtepompsystemen. Ze ontwikkelden bijvoorbeeld een hybride warmtepomp voor bestaande Nederlandse woningen in het project HP Launch.