Met scenariotool op weg naar betere praktijkroutes
Mbo-instellingen en de zorg willen meer grip op het (door)ontwikkelen van praktijkroutes. Samen met onderzoekers ontwikkelden ze een scenariotool. Volgens HAN-onderzoekers was het “een bumpy road, maar met een resultaat om trots op te zijn!”
Het project Zorg voor de toekomst: versterking van leerpraktijken in de zorg onderzocht wat er moet gebeuren om praktijkroutes succesvol vorm te geven. 7 partners deden er onderzoek naar, met subsidie van Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO). Dat waren de ROC’s Graafschap College, Nova College, Firda en ROC Nijmegen, samen met hun werkveldpartners. En Vilans Kenniscentrum voor de Langdurige zorg, ECBO en het Lectoraat Responsief Beroepsonderwijs van de HAN. Vanuit de HAN waren senior onderzoekers Aimée Hoeve en Haske van Vlokhoven betrokken.
Scenariotool in het kort
Het projectteam ontwikkelde een scenariotool, bestaande uit een visuele praatplaat met 4 scenario’s, hulpkaarten, een interactief verslagformat en een handleiding. De tool is bedoeld als gespreksleidraad: een gestructureerde aanpak bij gesprekken over de ontwikkeling en verbetering van praktijkroutes. Met de scenariotool kun je opvattingen – ook impliciete – van betrokkenen naar boven brengen. Zo werk je samen aan een gedeelde visie, en wordt duidelijk wat nodig is om het gezamenlijke doel te bereiken.
Complex
Het was een 'bumpy road' om tot de scenariotool te komen, vertelt Haske: “De invulling van praktijkroutes is behoorlijk complex. Je wilt ermee inspelen op het veranderende beroep en de tekorten op de arbeidsmarkt. Die ontwikkeling is alleen geen rechte, voorspelbare lijn.” Daar komt bij dat scholen en werkveld vanuit verschillende perspectieven denken. En daarbinnen kijken managers en praktijkbegeleiders of docenten en studenten dan vaak weer anders aan tegen wat een goede – en vooral ook werkbare – invulling is van een praktijkroute.
Scenariomethodiek voor bewuste keuzes
Het liefst horen scholen en zorginstellingen gewoon hoe een praktijkroute eruit moet zien, vertelt Aimée. “Maar we wisten allemaal: een gouden formule voor concrete invulling zullen we niet vinden. Meer inzicht in ontwikkelrichtingen, dáár moesten we naar op zoek. Daarbij gaat het om 2 belangrijke vragen: welke groei wil je studenten laten doormaken in een dynamische arbeidsmarkt en wat is nodig voor optimaal samen opleiden?” Dat betekent dat je vooral veel en gericht met elkaar in gesprek moet. Een scenariotool is daarvoor een uitstekende methode; je kunt met zo’n gespreksinstrument samen heel bewuste keuzes maken.
Je werkt toe naar het Hans Klok-moment: het ontdekken van de logica achter de verzamelde informatie."
De naam zegt het al: een scenariotool gaat uit van verschillende scenario’s. Scenario-ontwikkeling is een systematische methode om creatief na te denken over een onzekere toekomst. Ze zijn helpend om te ontdekken waar stuurkracht nodig is, in dit geval voor de (door)ontwikkeling van praktijkroutes. Haske: “Je brengt eerst de verschillende ontwikkelingen waar praktijkroutes mee te maken hebben in kaart. Daarna ga je 3 dingen na: de impact van de ontwikkelingen, de kans dat een ontwikkeling zich inderdaad voordoet en de invloed die je daarop hebt. Dat met elkaar bepalen was echt een gezamenlijke prestatie, waar ook de mbo’s en het werkveld enorm de schouders onder hebben gezet.”
4 scenario's
Daarna moet er een Hans Klok-moment komen, vult Aimée aan: “Dat je met elkaar de logica ontdekt in al die uitdagingen, zodat je daarop verschillende scenario’s kunt bouwen. We probeerden verschillende combinaties uit, waarbij we experts vroegen om mee te denken.” Zo kwamen de onderzoekers tot 4 verschillende scenario’s, gepresenteerd in kwadranten binnen een assenstelsel. Met op de horizontale schaal de aard van de samenwerking, en op de verticale het perspectief op de praktijkroute, vanuit de opleiding of vanuit de arbeidsmarkt.
Ervaren
De onderzoekers kozen er bewust voor om hun voorstel niet ‘droog’ te presenteren. Ze wilden dat zó doen, dat de andere projectleden zelf zouden ervaren hoe het werkt. Aimée: “We beschreven de situatie in de 4 kwadranten vanuit verschillende persona’s, fictieve mensen die een rol hebben binnen praktijkroutes: de student, de docent en de praktijkopleider. Die persona’s legden we voor aan de andere projectleden en vroegen hen: positioneer deze mensen maar in één van de 4 ‘werelden’ in het assenstelsel.” Dat was eigenlijk de ultieme validering, vertelt Haske: “Het kwartje viel meteen. Iedereen voelde aan welke persona’s in welk kwadrant bij elkaar hoorden.”
Wat kun je met de tool?
De scenariotool helpt de gesprekspartners niet aan een pasklare invulling van praktijkroutes. Maar daar is het instrument ook niet voor bedoeld. Het gaat om de stappen vóór de concrete (door)ontwikkeling: Waar staan we nu, in ieders perspectief? Waar willen we naartoe? Wat vraagt dat van ons samen? Wat is daarvoor een realistische planning? Haske: “De scenariotool is daarmee meer een kijkkader dan een receptenboek.” De tool bestaat uit een praatplaat, een handleiding, hulpkaarten en een mogelijk gespreksformat.
Voorbeeld uit de praktijk
Hoe belangrijk dat kijkkader is, werd al snel ontdekt op één van de plekken waar de tool werd uitgeprobeerd. Aimée: “Managers en een aantal praktijkbegeleiders gingen daar samen in gesprek over de ontwikkeling van praktijkroutes. Dankzij de scenariotool vroegen ze zich al snel af: hoe staan studenten er eigenlijk in? Ze organiseerden daarom een bredere bijeenkomst, met meer werkplekbegeleiders én studenten.” Want alleen met alle perspectieven samen kom je tot duurzame praktijkroutes, vult Haske aan: “Een ideaalbeeld is een mooie ambitie, maar check wel of iedereen daar (al) in mee kan. Een belangrijke les die we leerden van toepassing in de praktijk: werken met de tool wordt pas krachtig, als onderdeel van een bredere veranderaanpak.”
Slot-event
Op 14 september 2023 presenteerde het projectteam de scenariotool tijdens een speciaal slot-event. Die bijeenkomst moest een feestje worden, want er viel echt wat te vieren: het hele projectteam was trots op het -inmiddels gevalideerde- eindresultaat. Maar zou de scenariotool ook omarmd worden door de aanwezigen? Dat bleek zeker zo te zijn. Aimée: “De mensen die we uitgenodigd hadden, waren er bijna allemaal. En dan waren ze ook nog eens erg enthousiast. Dus feestelijk, dat werd het!”
Terugblik en vervolg
In de lange looptijd van het project is niemand afgehaakt. “Iedereen bleef aan tafel, dat lukt in dit soort langdurige praktijkprojecten niet altijd,” zegt Haske. Inderdaad, alle complimenten voor ROC Nijmegen, Firda, Nova College en Graafschap College, vult Aimée aan: “Zij brachten niet alleen motivatie en enthousiasme mee, maar ook gezag, interesse en kennis van zaken over de eigen organisatie én op het thema.” Alle 4 de mbo-instellingen blijven de scenariotool gebruiken. Op dit moment zijn er nog geen concrete plannen voor vervolgonderzoek naar praktijkroutes in de zorg, maar het Lectoraat Responsief Beroepsonderwijs blijft inzetten op kennisontwikkeling op dergelijke nieuwe vormen van werkplekleren.
Wil jij ook met de tool aan de slag?
De handleiding is zó geschreven dat iedereen het instrument kan inzetten, zonder verdere instructie of begeleiding. Op de projectpagina gehost door partner ECBO vind je alles wat je nodig hebt.