Ernstige onzorgvuldigheden in Nederlandse geschiedenisboeken
Nederlandse geschiedenisschoolboeken kennen ernstige hiaten: nieuwe wetenschappelijke inzichten sijpelen maar moeizaam door naar de Nederlandse schoolboeken. Voor veel docenten geschiedenis in het vo en mbo is het zoeken: hoe om te gaan met gevoelige en beladen thema’s in de klas, zoals de Holocaust? Het promotie-onderzoek van Marc van Berkel legt een zorgelijk feit bloot.
Marc van Berkel geeft les aan de Lerarenopleiding Geschiedenis. Daarnaast deed hij onderzoek naar overeenkomsten en verschillen tussen de Nederlandse en Duitse beschrijvingen van het Nazisme en de Holocaust in schoolboeken. Op 14 september promoveert Marc aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit. Hij verdedigt dan zijn proefschrift Plotlines of Victimhood. The Holocaust in German and Dutch History Textbooks 1960-2010.
Historisch besef in geschiedenisonderwijs
Aly Smelt-Medendorp, directeur Instituut Leraar en School: 'Hier draagt het onderzoek bij aan één van de kerndoelen van het geschiedenisonderwijs, namelijk het creëren van historisch besef. Het besef dat het verleden anders was dan het heden, en het onderzoek naar hoe anders dit dan was, waarom het zo anders was, maar zeker ook de lijn die van het verleden naar het heden loopt, waarom is het nu dan zoals het nu is. Wat zegt dat over onze normen, waarden en tijdsgeest?'
Weeffouten in het geschiedenisonderwijs
Multiculturele klassen en toenemende re-nationalisering maken de roep van docenten om deugdelijk en state-of-the art lesmateriaal urgenter. In het Nederlandse onderwijs ontbreekt aandacht voor aanvullende (zelf)studie door docenten. Docenten komen vaak tijd te kort. Geschiedenisdocenten hebben veel thema’s te behandelen.
Marc: ‘Je kunt moeilijk verwachten dat ze over al die onderwerpen de laatste expertise in huis hebben. Daardoor zijn ze extra aangewezen op de lesmethoden en vallen ze vaak terug op uitingen van populaire cultuur, zoals films en stripboeken, soms zonder de historische context in kaart te brengen'.
Ongemerkt houdt men zo mythes over gevoelige historische onderwerpen in stand. Terwijl het juist de bedoeling is dat leerlingen kritisch leren denken op grond van verschillende, liefst conflicterende bronnen. Dit stimuleert empathie, zelfreflectie, gevoel voor democratisering en laat ruimte voor verschillende meningen.
Onderzoeksaanpak
Marc analyseerde schoolboeken uit Noordrijn-Westfalen en Nederland uit de periode 1960-2010. Met de Holocaust als inhoudelijke invalshoek. Kwantitatief (denk aan de hoeveelheid tekst en het aantal illustraties) en kwalitatief. Marc: 'Wat wordt er geschreven, en wat niet? Hoe, met welke begrippen en woorden? Welke academische discussies komen aan bod? Welke illustraties en bronnen worden gebruikt, et cetera?’
Weinig toezicht op kwaliteit in Nederland
Nederland kent een vrije schoolboekenmarkt: iedereen kan een schoolboek uitbrengen, zolang een uitgever er maar brood in ziet. Hoe anders is dit in Duitsland. Marc: ‘Daar bepaalt de deelstaatregering of een schoolboek mag worden gebruikt in de les. Instemming van vakbonden, vakverenigingen en andere belangenorganisaties is vereist. Dat heeft grote impact op de inhoudelijke kwaliteit en feitelijke correctheid van de lesboeken. Nederland kan hierin nog veel leren van de aanpak in Duitsland. Zeker als de materie gevoelig ligt, delft actuele kennis al gauw het onderspit: docenten grijpen dan eerder terug op hun eigen schoolervaringen’.
Duitse zorgvuldigheid
Marc: ‘Het uitgangspunt in Duitsland is dat omgang met omstreden thema’s om zorgvuldige aandacht vraagt, met name in geschiedenisboeken. Mede hierdoor probeert men verschillende perspectieven te bieden op deze historische thema’s en vindt de laatste wetenschappelijke kennis veel beter zijn weg naar de schoolboeken dan bij ons. Daar komt bij dat in Nederland ruim de helft van alle docenten tweedegraads is opgeleid. In Duitsland is het aantal universitair geschoolden in het onderwijs hoger. Dat betekent dat de afstand tot het academisch debat daar kleiner is.’
Effect op de Lerarenopleiding Geschiedenis
Aly Smelt-Medendorp, directeur Instituut Leraar en School: 'Het onderzoek van Marc is zeer bruikbaar in de Lerarenopleiding Geschiedenis. Het draagt bij aan het stimuleren van een kritische en onderzoekende houding bij studenten naar een zeer belangrijk gevonden thema in het huidige geschiedenisonderwijs. Het onderzoek laat studenten bewust worden dat geschiedenis niet een vaststaande waarheid produceert, maar veranderlijk is. Het laat zien dat het schoolcurriculum slechts een weerspiegeling is van de tijdsgeest en van de normen en waarden van het moment.'
Annelies Dickhout, directeur van Kenniscentrum Kwaliteit van Leren bevestigt dit: 'Het onderzoek van Marc legt een link tussen een historisch onderwerp en de actualiteit. Of zet omgekeerd misschien ook de actualiteit in een historisch perspectief. Daarmee is het van grote waarde voor leraren bij de invulling van hun onderwijs over deze periode uit de geschiedenis.'
Over docent-onderzoeker Marc van Berkel
Naast docent aan de Lerarenopleiding Geschiedenis is Marc van Berkel lid van de Nederlandse delegatie van de International Holocaust Remembrance Alliance. Ook werkt hij voor de Onderwijsprogrammaraad van het Duitslandinstituut in Amsterdam. Zijn promotieonderzoek voerde hij uit aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam en het Georg-Eckert-Institut für Schulbuchforschung in Braunschweig. In vervolgonderzoek wil Van Berkel zich richten op de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust onder Nederlandse jongeren.
Bron: HAN.nl
Auteurs: Hans Wanningen en Monique Goris