De empathische woning gidst je liefdevol door de dag

HAN-medewerkers en studenten bedachten interactieve voorzieningen en werkten ze uit, samen met mensen uit bedrijfsleven, zorg en kennisinstellingen.

“Kom binnen!” Toine van Lieshout en Erik Groen van het Lectoraat Architecture in Health zwaaien uitnodigend de deur open van de Empathische woning. Dit gebouwtje, op Industriepark Kleefse Waard (IPKW) in Arnhem, zit vol interactieve technologie. Het is zowel showroom als proeftuin. Zo kun je kennismaken met de ‘Guiding Environment’.

Iemand die begint te dementeren, heeft vaak moeite met het dag- en nachtritme en vergeet soms te eten. In de (empathische) modelwoning zijn 3 scenario’s van de ‘Guiding environment’ te zien die ouderen op belangrijke momenten in de dag kunnen ondersteunen.

Toine, onderzoeker en projectleider van de Empathische woning, loopt naar de slaapkamer van denkbeeldige bewoonster ‘Els’. Hij demonstreert het scenario ‘opstaan’. Langzaam gaat de lamp aan, het licht wordt feller. In de woonkamer ratelen de gordijnen open. Vloersensoren meten of de bewoonster uit bed is gestapt. Is dat niet het geval, dan komt er steeds iets bij: vogelgeluiden, een plaatje van de ochtendzon op de muur. Er verschijnen lichtjes en pijlen op de vloer. ‘Goedemorgen Els’, klinkt een computerstem. ‘Vergeet je niet aan te kleden’. Blijft ‘Els’ toch in bed, dan gaat er een bericht naar de verzorgende of mantelzorger. Deze opbouwende prikkels met licht en geluid moeten de bewoonster op een liefdevolle manier stimuleren om op te staan.

Het 2e scenario herinnert de bewoonster eraan dat het etenstijd is. Op de muur in de woonkamer verschijnt een boterham met kaas. En als het bedtijd is, wordt het slaapscenario geactiveerd. Op de muur prijkt nu een plaatje van de maan. Het licht dimt en wordt rood. “Rood licht maakt slaperig,” licht Toine van Lieshout toe. Langzaam wordt ‘Els’ gestimuleerd om haar bed op te zoeken. “Door de oudere op deze specifieke momenten te ondersteunen, wordt het dag- en nachtritme behouden, wat bijdraagt aan een betere kwaliteit van leven”, aldus Van Lieshout. De techniek is allemaal weggewerkt in vloer en muren, op een enkele beamer na. ‘Els’ heeft daar dus geen last van.

Producten en voorzieningen voor dementerenden zijn hard nodig. Sinds het afschaffen van bejaardenhuizen, moeten ouderen thuis blijven wonen. In 2040 kampt naar verwachting ongeveer een half miljoen ouderen met dementie, terwijl het aantal zorgprofessionals afneemt. Daar valt niet tegenop te mantelzorgen door familie en andere naasten. Vandaar dat het lectoraat Architecture in Health en partners nu hard werken aan oplossingen voor huizen in 2040.

Medewerker Erik Groen: “In de Empathische woning gaat het vooral om onderzoek: werkt het wat we willen, wat we denken?” Hij loopt naar de COOK3R. Een slim, interactief kooktoestel, nog in ontwikkeling, waarmee een oudere op een veilige manier eten kan bereiden. De pannen worden in een verdiepte uitsparing gezet. Elke kookpit heeft herkenningssensoren, waardoor hij signaleert welke pan op welke pit staat: eentje voor groenten, eentje voor aardappelen en eentje voor vlees, bijvoorbeeld. Sensoren onder de pan communiceren met de betreffende kookpit. Je kunt de kooktijd onderling afstemmen, waardoor alles tegelijkertijd klaar is. Een ring van gekleurd licht geeft aan wanneer een pan is ‘uitgekookt’.

Op deze COOK3R is Martijn Hanekamp vorige maand afgestudeerd bij Industrieel Product Ontwerpen. Hij deed zijn afstudeerstage bij fornuizenproducent ATAG. “We hebben met ATAG gekozen voor inductie: dat is het veiligst omdat de kookplaat koel blijft.”
Martijn en lectoraatsmedewerkers testten de COOK3R op camping Stortemelk op Vlieland. “Daar stonden we buiten in een open ruimte. Dat was echt super, we hebben veel positieve reacties gekregen van mensen die iemand kenden met dementie. Ze vroegen ons: ‘Waarom bestaat dit nog niet?’ We zagen ter plekke de meerwaarde, hoorden vaak hoe dat belangrijk het voor ouderen is om te kunnen blijven koken. Ik heb al die input meegenomen in mijn afstudeeronderzoek.”

Een maand terug begon een nieuwe groep studenten met het interactiever maken van de COOK3R. Erik Groen van Architecture in Health begeleidt hen: “Ik laat ze eerst lekker zwemmen. Dan ontstaan er vanzelf ideeën. Als je alles van tevoren vastpint, dood je de creativiteit. Wie weet met wat voor moois ze komen.”

Toine van Lieshout blijft met studenten, collega’s vanuit zijn lectoraat, de Technische Universiteit in Eindhoven en marktpartijen de Guiding environment doorontwikkelen. “We willen het systeem meer laten reageren op de bewoner en meer afstemmen op de individuele wensen. Bijvoorbeeld iets anders projecteren dan een boterham met kaas bij de lunch. De bedoeling is dat het systeem zelflerend wordt. In een later stadium willen we ook kijken naar andere doelgroepen. Voorlopig hebben we genoeg te doen.”

Tekst: Claudia Fitsch
Foto’s: Ralph Schmitz